ماموگرافی نوعی تصویربرداری اشعه ایکس از سینه است که از تشعشع در دوزهای پایین استفاده می‌کند؛ به تصویر ماموگرافی ماموگرام می‌گویند. تومورهای سرطانی (بدخیم) و غیرسرطانی (خوش‌خیم) در ماموگرافی قابل مشاهده‌اند. ماموگرافی وجود پروتزها را در سینه نشان می‌دهد. اگر پروتز سینه مشکلاتی مانند سلول‌های سرطانی نوپیدا را ایجاد کرده باشد، به کمک ماموگرافی می‌توان آنها را تشخیص داد.
در این مقاله درباره روش تشخیص پروتز سینه و مشکلات مرتبط با آن اطلاعات بیشتری به دست خواهید آورد. نکته مهم این است که برای تشخیص پروتز سینه حتماً به پزشک باتجربه و ماهری مراجعه کنید که از روش‌های درمان و مدیریت عوارضشان اطلاع کامل دارند؛ به‌این‌ترتیب خطرها و عوارض جانبی کمتر و دوران نقاهت درمان کوتاه‌تر می‌شود.
ماموگرافی پس از انواع جراحی سینه
ماموگرافی بعد از انواع جراحی‌های پستان انجام می‌شود؛ در این بخش با کاربردهای ماموگرافی آشنا می‌شوید.
پس از لوپکتومی
به عمل برداشتن توده سرطانی همراه با بافت‌های سالم دور توده لوپکتومی می‌گویند. اگر لوپکتومی و پرتودرمانی انجام داده باشید، انتظار می‌رود که پزشک معالجتان دستور بدهد ماموگرافی سینه درمان‌شده را تقریباً 6-12 ماه پس از پایان درمان انجام بدهید. ممکن است پرتودرمانی تغییراتی را در پوست و بافت پستان ایجاد کند. اولین ماموگرام پس از لوپکتومی و رادیوتراپی به «استاندارد» جدیدی تبدیل خواهد شد که ماموگرام‌های بعدی از بافت باقی‌مانده پستان با آن مقایسه خواهند شد. اگر بازسازی پس از لوپکتومی با بافت بدن خودتان انجام شده باشد، احتمالاً پزشک دستور خواهد داد که ماموگرافی مبنا پس از التیام بافت پیوندی انجام شود؛ این رویه برای تفسیر ماموگرام‌های بعدی نیز مفید خواهد بود. پس از گذشت شش ماه می‌توانید ماموگرافی‌های سالانه معمول را از هر دو سینه انجام بدهید. پزشکان می‌گویند که ماموگرافی‌های سالانه از این پس کافی خواهد بود. البته ممکن است پزشک معالجتان توصیه کند که ماموگرافی سینه درمان‌شده تا چند سال بعد هر شش ماه یک‌بار انجام شود. درباره بهترین طرح درمان با پزشک معالجتان مشورت کنید.
پس از ماستکتومی
به عمل برداشتن کل پستان ماستکتومی می‌گویند. اگر ماموگرافی انجام داده باشید، چون تمام بافت سینه برداشته شده است، ماموگرافی‌های بعدی سمت جراحی‌شده لازم نخواهد بود. البته ماموگرافی سالانه سینه باقی‌مانده طبق معمول انجام خواهد شد، مگر آن‌که هر دو سینه برداشته شده باشند. ماموگرام‌های غربالگری سینه دیگر اهمیت حیاتی دارند، چون سرطان یک سینه خطر سرطانی شدن سینه دیگر را افزایش می‌دهد. همچنین اگر نوع خاصی از ماستکتومی، موسوم به ماستکتومی حفظ‌کننده نوک پستان یا ماستکتومی زیرپوستی انجام شده باشد، ماموگرافی توصیه می‌شود. نوک پستان و بافت زیر پوست در این عمل حفظ می‌شود. بافت سینه باقی‌مانده آن‌قدر هست که انجام مستمر غربالگری ماموگرافی را توجیه کند.
پس از بازسازی پستان
اگر عمل بازسازی پستان را پس از ماموگرافی انجام داده باشید، شاید برایتان سؤال باشد که آیا باید ماموگرافی پستان بازسازی‌شده را از این پس انجام بدهید یا خیر. پاسخ در اکثر موارد منفی است، مگر آن‌که ماستکتومی حفظ‌کننده نوک پستان انجام شده باشد. اگر برای بازسازی سینه از پروتزهای سیلیکونی یا سالینی استفاده کرده باشید، ماموگرافی سینه جراحی‌شده ضرورتی نخواهد داشت؛ چون هیچ بافتی از سینه باقی نمی‌ماند و پروتز مانع از مشاهده بافت‌های اطراف می‌شود. البته چنانچه پروتز در سینه داشته باشید، پزشک و خودتان همچنان می‌توانید معاینه بالینی ناحیه سینه را با احتیاط انجام بدهید. اگر بازسازی اتولوگ باشد، یعنی با استفاده از بافت بخش دیگری از بدن خودتان انجام شده باشد، ماموگرافی سینه جراحی‌شده عموماً ضروری نخواهد بود؛ چون در این حالت نیز بافتی از سینه باقی نمانده است. معاینه بالینی سینه بازسازی‌شده به‌طور منظم انجام خواهد شد. البته پزشکان در شرایط خاص ماموگرافی را پس از این نوع بازسازی سینه توصیه می‌کنند: اگر خطر عود موضعی بالا باشد، معاینه بالینی سینه دشوار باشد و ناهنجاری مشکوکی وجود داشته باشد. توده‌ها و کلسیفیکاسیون‌های موجود در بافت بازسازی‌شده که ملموس است و در ماموگرافی دیده می‌شود، نکروز خوش‌خیم چربی است. نکروز چربی پیامد مرگ سلول‌های چربی پس از عمل بازسازی پستان است. این سلول‌ها مدت کوتاهی پس از جراحی کلسیفیه می‌شوند و توده‌هایی را تشکیل می‌دهند، اما اندازه‌شان برخلاف سلول‌های سرطانی ثابت می‌ماند یا به مرور کوچک‌تر می‌شود. MRI سینه روشی دیگر برای غربالگری بانوانی است که عمل بازسازی سینه انجام داده‌اند و احتمال عود سرطانشان بالاست؛ MRI احتمالاً روش کارآمدتری از ماموگرافی است. توضیحات فوق صرفاً راهنمایی عمومی است؛ درباره لزوم انجام ماموگرافی یا MRI با پزشک معالجتان مشورت کنید.
اگر در سینه پروتز داشته باشم، می‌توانم ماموگرافی انجام بدهم؟
خانم‌هایی که در سینه پروتز دارند، باید ماموگرافی سالانه معمول را انجام بدهند. ثابت شده است که غربالگری ماموگرافی زندگی‌های بسیاری را از طریق تشخیص زودهنگام سرطان سینه در مراحل قابل‌درمان‌تر نجات داده است. بااین‌حال وجود پروتزهای سالینی و سیلیکونی در سینه تشخیص سرطان را در بخش‌های خاصی از سینه سخت‌تر می‌کند که پروتز آنها را پوشانده است. به همین دلیل متخصصان و رادیولوژیست‌های تصویربرداری باتجربه تکنیک‌های خاصی را هنگام ماموگرافی بانوان دارای پروتز سینه به کار می‌برند.
ماموگرافی پستان‌های دارای پروتز چه تفاوتی با پستان بدون پروتز دارد؟
در ماموگرافی استاندارد از هر سینه دو عکس گرفته می‌شود. اما از خانم‌هایی که پروتز در سینه دارند، دو عکس بیشتر از هر سینه گرفته می‌شود تا اطمینان حاصل شود که بیشترین مقدار ممکن از بافت سینه به تصویر کشیده می‌شود. تکنیک‌های خاصی برای به عقب راندن پروتز به کار برده می‌شود تا بافت پستان جلو بیاید و در تصویر دیده شود.
زمانی‌که سینه‌ها برای تصویربرداری فشرده می‌شود، خانم‌هایی که پروتز در سینه دارند، ناراحتی بیشتری را نسبت به خانم‌های بدون پروتز احساس می‌کنند. بهترین کار برای به حداقل رساندن ناراحتی این است که وقت ماموگرافی یک هفته بعد از عادت ماهانه باشد، چون سینه‌ها در این زمان حساسیت کمتری نسبت به لمس دارد. همچنین می‌توانید مسکن بدون نسخه را یک ساعت قبل از ماموگرافی مصرف کنید.
ممکن است ماموگرافی باعث پاره شدن پروتز سینه شود؟
در ماموگرافی امکان بروز چنین آسیبی وجود دارد: فشردگی ناگهانی و تهاجمی واقعاً می‌تواند به پروتز آسیب بزند. البته این عارضه نادر است. به‌علاوه امروزه تمام رادیولوژیست‌ها می‌دانند که ماموگرافی پستان‌های دارای پروتز باید به روش متفاوتی مدیریت شود. به‌طور خلاصه می‌توان گفت مشکل بیش از آن‌که به دستگاه مربوط باشد به تکنیک مربوط است. دستگاه‌های ماموگرافی جدیدتر برنامه‌هایی خاص برای بانوان دارای پروتز سینه دارند: کافی است یک دکمه فشار داده شود تا دستگاه ماموگرافی فشار مناسب را به طور خودکار اعمال کند. ناگفته پیداست که بانوان قبل از انجام ماموگرافی باید وجود پروتز در سینه را به متخصص اطلاع بدهند.
ایمنی ماموگرافی پس از جراحی پروتز سینه
غربالگری پستان عموماً در صورت وجود پروتز ایمن است. بااین‌حال بسیار مهم است که خطرهای احتمالی را قبل از تصمیم‌گیری برای انجام غربالگری پستان نسبت به مزایای آن بسنجید.
- احتمال بسیار کمی وجود دارد که فشار وارد بر پروتز در طول ماموگرافی باعث پارگی پروتز شود.
- اگر پروتز از قبل پاره شدن یا نشت کردنش شروع شده باشد، احتمال دارد که غربالگری پستان موجب شود مقدار بیشتری از سیلیکون یا سالین (بسته به نوع پروتز) در بافت سینه پخش شود.
- مقدار بسیار کمی سیلیکون یا سالین (بسته به نوع پروتز) در بعضی موارد از منافذ پوسته پروتز عبور می‌کند؛ به این وضعیت «خونریزی» پروتز می‌گویند. در حال حاضر مشخص نیست که آیا غربالگری سینه خطر «خونریزی» پروتز را افزایش می‌دهد یا خیر.
- احتمال کمی وجود دارد که ماموگرافی شکل سینه را به دلیل پخش کردن کپسول فیبری تغییر بدهد؛ کپسول فیبری غالباً دور ایمپلنت رشد می‌کند. در این صورت سینه پس از غربالگری نرم‌تر می‌شود. اما نمی‌توان تضمین کرد که هر دو سینه به یک اندازه تغییر خواهد کرد.
- چون باید تصاویر بیشتری گرفته شود، خانم‌های دارای پروتز پستان هنگام ماموگرافی بیشتر از بقیه در معرض تشعشع قرار می‌گیرند.
وجود پروتز در سینه تصاویر غربالگری ماموگرافی را تغییر می‌دهد؟
هر ساله 55 هزار خانم مبتلا به سرطان سینه تشخیص داده می‌شوند و وجود پروتز سینه تأثیری بر این آمار نمی‌گذارد. از طریق تنظیم تست غربالگری می‌توانیم به کارآمدی مشابهی با وجود پروتز یا بدون آن دست پیدا کنیم.
این آمار پیام مهمی دارد. غربالگری ماموگرافی به تمام بانوان 49-69 ساله توصیه می‌شود. بازه غربالگری در بعضی مناطق گسترده‌تر، 45-75 سال، است. شایان ذکر است بیمارانی که پروتز پس از عمل بازسازی سینه، برای مثال پس از درآوردن تومور، در سینه‌شان قرار داده می‌شود، از پروتکل‌های غربالگری معمول مستثنی هستند و باید برنامه پیگیری شخصی‌سازی شده‌ای را براساس نیازهای خاصشان دنبال کنند.
عموماً بانوانی که جراحی پروتز سینه را به دلایل زیبایی انجام می‌دهند، جوان و در بازه سنی 25-35 سال هستند و به همین دلیل خطر کلی مبتلا شدنشان به سرطان کمتر است. خطر آنکولوژیک یا ابتلا به سرطان به مرور زمان و در پی بالا رفتن سن بیشتر می‌شود و بانوان باید از توصیه‌های سازمان عمومی بهداشت و سلامت درباره غربالگری ماموگرافی پیروی کنند. توصیه‌های عمومی تا همین چند سال پیش شامل حال بانوان دارای پروتز سینه نمی‌شد و این گروه از بانوان تشویق می‌شدند که ماموگرافی و سونوگرافی پستان را هر سال انجام بدهند. امروزه بانوان دارای پروتز سینه نیز از برنامه‌های محلی پیروی می‌کنند؛ البته این امر بدان دلیل نیست که وجود پروتز خطر ایجاد تومور را افزایش می‌دهد، چون پژوهش‌های فراوان نشان می‌دهد که پروتز خطر ابتلا به سرطان را بیشتر نمی‌کند، بلکه دلیل این توصیه همان‌طور که گفته شد این است که وقتی پروتز در سینه وجود دارد، قابلیت ماموگرافی برای شناسایی هر گونه ضایعه سرطانی نمی‌تواند معیارهای حساسیت پذیرفته‌شده برای غربالگری بسنده را برآورده کند.
یافته‌های تصویربرداری اشعه ایکس
یافته‌های عادی و غیرعادی ماموگرافی پستان‌های دارای پروتز را در این بخش برایتان توضیح می‌دهیم. اگر نشانه قطره‌ای، کمندی یا سوراخ کلیدی به صورت یک تک‌نشانه در یک تصویر دیده شود، که یافته‌ای غیرشایع است، یافته غیرقطعی در نظر گرفته می‌شود. نشانه لینگوئینی ویژه‌ترین علامت پارگی درون‌کپسولی است.
یافته‌های عادی
کلسیفیکاسیون کپسولی
کلسیفیکاسیون را تقریباً می‌توان در 25% پروتزهای سینه یافت. میزان شیوع کلسیفیکاسیون کپسولی به موازات افزایش عمر پروتز بیشتر می‌شود. کلسیفیکاسیون علامت پارگی نیست، اگرچه نشان‌دهنده تخریب جزئی پاکت پروتز سینه است.
افیوژن یا تجمع مایع
مقدار کمی مایع عموماً دور پروتز سینه دیده می‌شود و تقریباً همواره عادی است. بااین‌حال تجمع مایع می‌تواند سروما، هماتوم یا عفونت باشد و باید با علائم بالینی ارتباط داده شود. ضخامت مطلقی وجود ندارد که بتوان آن را غیرعادی تفسیر کرد. مقایسه با پروتز سینه دیگر می‌تواند مفید باشد.
چین‌خوردگی
چین‌های ملموس، به‌ویژه در پروتزهای پری‌پکتورال و با موقعیت سطحی در بانوان دارای بافت پیرامونی اندک ایجاد می‌شود. در معاینه بالینی می‌توان بر موقعیت این چین‌ها اثر گذاشت، اما آنها به سرعت به وضعیت اولیه برمی‌گردند. چین‌خوردگی یافته‌ای به‌هنجار است.
تغییرات تخریبی
انقباض کپسولی
میزان شیوع انقباض کپسولی در ده سال تا 25% است و بیش از سینه‌هایی که به دلیل زیباتر شدن بزرگ و دارای پروتز شده‌اند، در سینه‌های بازسازی‌شده مشاهده می‌شود. کپسول ضخیم و سخت و ایمپلنت معمولاً گردتر می‌شود و امکان فشرده کردنش کمتر می‌شود.
نشانه قطرک
نشانه قطرک و محتوای ناهمگن تغییراتی تخریبی هستند که می‌توانند نشانه پارگی درون‌کپسولی باشند، اما دلیل قطعی پارگی نیستند.
پارگی درون‌کپسولی
پارگی درون‌کپسولی زمانی رخ می‌دهد که پوسته‌ی پروتز پاره شود، اما کپسول فیبری تشکیل‌شده توسط سینه سالم باقی بماند. سیلیکون آزادانه نشت نمی‌کند و بین کپسول و پاکت گیر می‌افتد. تشخیص دادن پارگی درون‌کپسولی با معاینه بالینی یا ماموگرافی دشوار است. نشانه‌های بسیاری وجود دارد که پارگی درون‌کپسولی را نشان می‌دهد، اما تمامشان در نهایت به سیلیکون گیرافتاده بین کپسول و پاکت مربوط می‌شود. MRI بهترین روش برای مشاهده پارگی درون‌کپسولی است.
نشانه قطره اشک
نشانه قطره اشک نتیجه توی هم رفتن پاکت سیلیکونی در محل مماس شدن دو دیواره است. مقدار کمی سیلیکون در قطره اشک، یعنی بیرون پاکت وجود دارد.
نشانه سوراخ کلید
نشانه سوراخ کلید یا نشانه کمند شکل، نتیجه در هم فرورفتن پاکت سیلیکونی در محلی است که دو دیواره با هم تماس ندارد. مقدار کمی سیلیکون در سوراخ کلید و بیرون پاکت وجود دارد.
نشانه لینگوئینی
پاکت پاره به صورت خطوطی خمیده و شبیه به رشته‌های پاستای لینگوئینی دیده می‌شود. این نشانه‌های پارگی درون‌کپسولی باید از چین‌خوردگی عادی و احتمالاً حاوی مقداری مایع افتراق داده شود. همان‌طور که گفته شد جمع شدن مقداری مایع دور پروتز سینه عادی است.
پارگی خارج‌سلولی
چنانچه پارگی خارج‌سلولی وجود داشته باشد، سیلیکون از پروتز پاره خارج می‌شود، آزادانه از پاکت و کپسول فیبری بیرون می‌آید و در بافت اطراف سینه پخش می‌شود.
آمادگی قبل از ماموگرافی
- قبل از ماموگرافی دئودورانت، ضدعرق، لوسیون بدن یا پودر تالک را روی سینه‌ها یا ناحیه زیربغل نزنید؛ چون این فرآورده‌ها صحت ماموگرافی را کاهش می‌دهند. ممکن است حوله یک‌بار مصرف به شما داده شود تا پوست دور سینه‌ها و زیربغل را پاک کنید.
- از کمر به بالا لباس‌هایی بپوشید که بتوانید آنها را به راحتی دربیاورید.
- گردنبند و جواهرات دیگری را که انجام دادن ماموگرافی را مختل می‌کنند، دربیاورید.
- اگر نگران هستید حین ماموگرافی دچار ناراحتی بشوید، توصیه‌های زیر را امتحان کنید:
- سعی کنید ماموگرافی را 7-10 روز قبل از شروع عادت ماهانه انجام ندهید، چون ممکن است سینه‌ها در این زمان به لمس حساس باشد.
- از 5-7 روز قبل از ماموگرافی نوشیدنی‌ها و غذاهای حاوی کافئین، مانند قهوه، چای، کولا و شکلات میل نکنید.
- از پزشک معالجتان بپرسید که آیا می‌توانید داروی مسکن خفیف یک ساعت قبل از ماموگرافی مصرف کنید یا خیر.
روش انجام ماموگرافی
ماموگرافی در کلینیک یا بخش رادیوگرافی بیمارستان انجام می‌شود.
مقابل دستگاه ماموگرافی می‌ایستید و سینه‌تان بین دو صفحه از جنس پلاستیک فشرده گذاشته می‌شود. سپس صفحه‌ها به هم فشار داده می‌شوند تا سینه صاف و فشرده شود.
بافت پستان فشرده می‌شود تا تصویر ماموگرافی شفاف‌تر شود و بافت‌های داخل پستان بهتر دیده شوند. به‌علاوه صاف شدن پستان استفاده از تشعشع کمتر را ممکن می‌سازد.
اگر حین ماموگرافی ناراحتی شدیدی را حس کردید، مشکلتان را به تکنولوژیست رادیولوژی که در حال انجام ماموگرافی است، اطلاع بدهید. ایشان می‌توانند میزان فشردگی را تنظیم کنند تا ناراحتی‌تان کمتر شود.
عکس‌های متعدد از هر سینه از زاویه‌های مختلف گرفته می‌شود. تعداد عکس‌ها برای ماموگرافی تشخیصی بیشتر از ماموگرافی غربالگری است.
قبل از آن‌که لباستان را بپوشید، تکنولوژیست فیلم‌های ماموگرافی (ماموگرام) را بررسی می‌کند تا مطمئن شود آن‌قدر واضح هستند که رادیولوژیست بتواند آنها را تفسیر کند. رادیولوژیست پزشکی است که در زمینه استفاده از تکنیک‌های تصویربرداری تخصص دارد. اگر تصاویر ماموگرافی واضح نباشند، ممکن است لازم باشد ماموگرافی دوباره انجام شود.
پرسش‌های متداول
پروتز سینه در ماموگرام دیده می‌شود؟
پروتز سینه، چه سیلیکونی چه سالینی، تصاویر ماموگرافی را محو می‌کند و قابلیت ماموگرافی را برای تشخیص سرطان سینه کاهش می‌دهد.
هر چند وقت یک‌بار باید ماموگرافی انجام بدهم؟
راهنمای انجام ماموگرافی برای بانوانی که پروتز در سینه دارند، با بقیه تفاوتی ندارد. به بانوان توصیه می‌شود ماموگرافی سالانه را از 40 سالگی، یا در صورت وجود سابقه سرطان در خانواده، زودتر شروع کنند. ماموگرافی باید هر یک تا دو سال یک‌بار، حداقل تا 75 سالگی انجام شود.
چه نوع ماموگرافی برای پروتز سینه از همه بهتر است؟
تصویربرداری سه‌بعدی بسیار دقیق‌تر و مفیدتر است، به‌ویژه اگر پروتز در سینه وجود داشته باشد. دلیل کارآمدتر بودن تصویربرداری 3D این است که به تکنولوژیست اجازه می‌دهد عکس‌هایی با صحت بیشتر و نزدیک‌تر از بافت سینه بگیرد. به همین دلیل ماموگرافی سه‌بعدی یک تکنیک غربالگری فوق‌العاده برای افرادی است که بافت سینه‌شان متراکم است.
افرادی که پروتز سینه دارند، چطور می‌توانند وجود توده را در سینه بررسی کنند؟
وقتی فهمیدید پروتزها کجا قرار دارند، امتداد لبه‌های پروتزها را محکم فشار بدهید تا دنده‌ها را حس کنید. سپس انگشتانتان را دور لبه‌های پروتز حرکت بدهید تا توده و تغییرات دیگری را حس کنید که ممکن است در بافت طبیعی سینه ایجاد شده باشد.
ماموگرافی انقباض کپسولی را نشان می‌دهد؟
انقباض کپسولی عمدتاً یک تشخیص بالینی است و به صورت بدشکلی، سفتی و گاهی دردناک شدن پستان بروز می‌یابد. پروتز در ماموگرافی بیشتر به صورت کروی شکل دیده می‌شود تا بیضوی و قطر متقاطع کمتر از دوبرابر قطر قدامی-خلفی پروتز است.
رادیوگرافی قفسه سینه پارگی پروتز سینه را نشان می‌دهد؟
خیر، برای مشخص شدن پارگی پروتز سینه باید سونوگرافی یا MRI انجام بدهید. رادیوگرافی قفسه سینه به اندازه کافی برای مشخص کردن پارگی یا نشت پروتز حساس نیست.
ماموگرافی برای خانم‌هایی که پروتز در سینه دارند، دردناک است؟
خیر، تفاوت بین ماموگرافی برای خانم‌های با پروتز سینه یا بدون آن اندک است.
